Jaiak eta tradizioak

Tradizio hori berreskuratzen eta sendotzen ari da, Ikastolak emandako bultzadari eta bertako biztanleen interesari esker. Armaz armatutako pertsona-taldeek lurra jotzen dute neguko lozorrotik lurra esnatzen joateko ahaleginean, ohiko koplak abesten dituzten bitartean

Data finkorik gabe martxoaren 19an egiten dira. Egun honetan herri eskea egiten da eta honako kopla hau kantatzen da:

"Etxe honetako etxekoandrea emakume ona izango da, txorizoa eta arrautzak ematen badizkigu eta porroia edateko Angeles zerukoak gara Jesukristorentzat limosna eske jaisten gara kataplina ematen ez badigute tipula ogiarekin kataplatzen dute".

Dirua bildu ondoren, babarruna erretzen da. Ondoren, bazkari bat antolatzen da bildutako diruarekin. Aspaldi ez dela, bazkalondoek bat-bateko antzerki emanaldiak egiten zituzten mahai gainetan. Jai hau Franco diktadoreak Landa Inauteriak debekatu ondoren sortu zen.

Beharbada, Bilarko nekazariek espero zuten festarik herrikoiena.

Egun horretan bertan, senidetasun-afari bat egiten da. Bertan, bakoitzak bere etxeko janaria eramaten du eta besteekin partekatzen du.

Maiatzaren 14an bezperak ospatzen dira Abadea bere etxean jasoz arratsaldeko seietako Arrosariora joateko. Hori amaitutakoan, Abadearekin batera joango dira berriro etxera, eta Abadeak kofradiako kideentzat prestatutako agape bat izango dute.

Hilaren 15ean, abadea berriro bere etxean hartu eta mezatara joaten da, ondoren santuari soroen bedeinkazioan laguntzeko. Gaur egun, janaurreko herrikoia egiten da Bilarko biztanle guztientzat. Arratsaldeko seietan arrosarioa ospatzen da berriro, Abaden aldaketa ospatzen da eta honen etxera joaten da merendatzera.

36ko Gerra Zibilaren ondoren, eta premia handiko garaian, arautu gabeko merkataritza bat agertu zen, merkantziak Kantabria-Toloño mendilerroko portu atabikoetatik igarotzean zetzana, Bilar eta Bernedo lotzen zituena.

Gaur egun, merkataritza honen irudikapen bat egiten da bi herri hauen artean oinezko eta zaldizko martxa bat eginez. Gure aitona-amonak ohoratzeko modu bat da, hainbestetan jokatu baitzuten beren familiak aurrera ateratzeko garai oso zailetan. Anaiarteko bazkaria, dantzaldia, herri kirolak, Euskal Dantzak, eta abar.

Urduritasun handiz esperotakoak, distentsio egun batzuk dira, non kanpotarrek, bertakoek bezala, abestu, barre egin, dantzatu, edan, jan eta maitemindu ere egiten diren. Jaiak Hetxizeraren jaitsierarekin hasten dira, Elizaren dorretik Udaletxeko balkoi jarraitura. Egitarauak askotariko musika-ekitaldiak, mota guztietako emanaldiak eta dastatzeak eskaintzen ditu. Zurracapote eta Akelarre arteko txandak dira, zalantzarik gabe, ekitaldi ezagunenak eta jende gehien biltzen dutenak.

Ezin dugu ahaztu jaietako zati baten kutsu erlijiosoa; izan ere, abuztuaren 15ean eta 16an Jasokundeko Ama Birjinari eta San Rokeri eskainita daude, hurrenez hurren.

Jaiak Mozolo egunarekin amaitzen dira, non koadrilak mendira joaten diren arrantxo gozoak prestatzera. Azken urteetan denok batera ospatzeko joera dago herriko plazan.

Gure egutegitik ia iraungita dagoen arren, komenigarria iruditzen zaigu aipatzea, Ipar Amerikatik etorritako Europako beste tradizio baten bultzadaren aurrean. Bilarren geure heriotzaren kultura daukagu. Hallowenekin bat dator, baina gurea aldarrikatzen dugu, ahaztu ez dadin.

Etxe askotan, oraindik, kalabazak eta kalabazinak husten dira, aurpegi fantasmagorikoak sortzeko. Kalabazaren barruko produktuarekin Ángel Cabello egiten da eta gozokiak egiten dira.

Garai batean, eta tradizio hori berreskuratzen saiatu eta beste urte batzuetan, etxez etxe ibiltzen zen kopla bat abesten eta gero afaltzeko janaria eskatzen.

Pobreen Gabonak ere esaten zaio. Garai hartan, landare usaintsuak biltzen ziren eta etxeetako leihoen azpian kokatzen ziren lurrean. Hauek piztu egiten ziren eta ke garbitzaileak usain ona zerien etxeko gelei, neguaren hurbiltasunagatik inor gutxik irekiko zituenei.

Purifikazio materiala da, baina baita espirituala ere. Esan genezake Bilarren ospatzen den tradiziorik zaharrena dela eta izaera pagano nabarmena duela. Gaur egun, su handi bat egiten da herriko plazan, eta pertsona ausartenek sua zeharkatzen dute bertatik salto eginez. Gero, txingarrekin gaztainak eta patatak erretzen dira.